Azatlyk Radiosynyň Merkezi Aziýa gulluklary 2024-nji ýylyň güýzünde başlanan "Merkezi Aziýa Sport Şahsyýeti - Päsgelçilikleri ýeňip geçmek" bäsleşigini jemledi. Bu başlangyç, düýpli päsgelçiliklere, şol sanda jemgyýetçilik ýagdaýlaryna, medeni gadaganlyklara, fiziki ýa-da sosial kynçylyklara garamazdan, adatdan daşary üstünlik gazanan türgenleri dabaralandyrmagy maksat edinýär.
Bu bäsleşik yglan edileli bäri, Azatlyk Radiosynyň Merkezi Aziýa gulluklary öz diňleýjilerinden uly seslenme, teklipler tapgyryny aldy. Bu tekliplere we redaksiýalaryň gelen netijelerine esaslanyp, Azatlyk Radiosynyň Gazak, Gyrgyz, Täjik, Türkmen we Özbek gulluklary dürli päsgelçilikleri ýeňip geçip, uly sepgitlere ýeten görnükli türgenleriň geçen ýoluna syn saldy.
Ýeňijiler birnäçe kriteriýa - jemgyýetçilik täsiri, sport žurnalistleriniň sesleri, tomaşaçylaryň gatnaşmagy we her dil gullugyndaky içerki redaksiýanyň beren bahalary esasynda saýlandy. Netijede, Azatlyk Radiosynyň Merkezi Aziýa gulluklary ylham berýän bäş şahsyýeti kesgitläp, her ýurtdan, Gazagystandan, Gyrgyzystandan, Täjigistandan, Türkmenistandan we Özbegistandan bir adamyň geçen ýoluny öwrendi.
Olaryň geçen ýoly diňe bir Merkezi Aziýanyň iň çydamly türgenleriniň tutanýerliligini we edermenligini görkezmek bilen çäklenmän, eýsem öz durmuşyndaky kynçylyklary ýeňip geçmäge çalyşýan beýleki adamlar üçin hem ajaýyp mysal, nusgalyk görelde bolup hyzmat edýär.
Gazagystan: Düşege baglanmakdan Marafon çempionlygyna çenli geçilen ýol
Dosmuhammet Tölegenowyň bir zamanlar gymyldap bilmeýän, gürlände diýjek zadyny açyk düşündirip bilmeýän ýa-da hatda düşekde dik oturyp bilmeýän wagtlary-da bolupdy. Oňa beýni çişi netijesinde dörän näsaglyk esasynda, agyr newrologiki ýagdaý diagnozy goýlupdy.
Ol Gazagystanyň Žetisu sebitiniň gyrak-bujak obasy bolan Arkarlyda on ýyllap düşege baglandy, agyry-ynjy içinde, umytdan düşüp, sesini çykarman, içini hümledip ýaşady.
"Meniň lukmanlara beýdip ýaşanymdan ölenimi gowy görýän diýen günlerim hem boldy" diýip, ol boýun alýar. "Ýöne meniň üç çagam bardy. Men şolar üçin ýaşadym".
Ol ikinji derejeli maýyp diýlip kesgitlendi, okap bilmeýärdi, telewizora tomaşa edip bilmeýärdi, hatda özbaşdak oturyp hem bilmeýärdi. Şeýlelikde, onuň hatda umydyny düýpli ýitiren wagtlary hem bolupdy. Emma ümsümligiň bir ýerlerinde bir zat gymyldady.
On ýyllap hereketsiz, gozganman ýatan Tolegenow özüni ilki bir ädim ätmäge, soň ýene bir ädim ätmäge mejbur etdi.
Ol 100 metrden başlady. Lukmanlar oňa bu hereketi kän, artykmaç etmezligi, seresap bolmagy maslahat berdiler. Ýöne bu gymyldy, ýuwaş-ýuwaşdan ylgajak bolmak bolmak öz hereket etmek ukybyny ýitiren adam üçin diňe maska däl-de, eýsem erkinlige, azatlyga barýan uly ýola öwrüldi.
Uly erk-islegden we sessiz gujur-gaýratdan hyjuwlanan Tölegenow gutulmagy, gaýtadan sagat adam bolmagy ýüregine berk düwüp, hereket etmegi missiýa, öňde goýlan maksada, wezipä öwürdi. Şeýlelikde, gysgajyk, örän seresap gezelençler ylgawa ýazdy. Ylgawlar ýaryşa ösüp geçdi.
62 ýaşyndaky erkek häzir Gazagystanyň iň sylagly marafonçylarynyň biri bolup, Gazak hanlygynyň 550 ýyllygy, Ýeňiş gününiň 70 ýyllygy mynasybetli geçirilen çärelerde 50 we hatda 70 kilometr aralyga uzan kyn ýoly geçmegi başardy.
Ýerli ýaşaýjylar oňa erjelligiň, tutanýerliligiň nyşany diýýärler. Ol şindem öz obasynda, bir zaman bu ýerde gaýdyp gapdallarynda deň durup, bile ýöräp bilmerin öýdüp gorkan adamlarynyň arasynda, 40 ýyl bäri nikada durýan aýaly, çagalary, agtyklary bilen bile ýaşaýar.
Onuň gatnaşýan her bir ýaryşy diňe bir keselden üstün çykmak däl, eýsem ykbaldan hem üstün çykmak bolup görünýär. Onuň başdan geçirenleri diňe bir çydamlylyk hekaýasy däl, eýsem bu täzeden dogulmak diýseň hem bolar.
Gyrgyzystan: Garaňkylygy ýagtylyga öwren täzelikçi
Gülnaz Juzbaýewa Gyrgyzystanda bir kiçijik gyz wagtynda Pariži görmegi arzuw edipdi, ol bu uzak, jadyly ýeri diňe göz öňüne getirip, hyýalynda görüp biljekdi. Ol, günleriň bir güni, ençeme ýyla çeken göreşden we çydamlylykdan soň, bu ýere syýahatçy hökmünde däl-de, eýsem öz ýurduna wekilçilik edýän Paralimpiýa sportçysy hökmünde geljekdigini hiç wagt akyl-huşuna hem getirip biljek däldi.
Fransuz paýtagtyna eden syýahaty onuň diňe çagalyk arzuwynyň hasyl bolmagy bolman, tutuş Gyrgyzystanda maýyplary ruhlandyrýan güýçli ýeňiş hekaýasyna öwrüldi.
Gözleri gowy görmeýän Gülnaz kem-kemden gözden galdy. Ýöne ol hiç wagt öz arzuwlaryny ýatdan çykarmady. Yza, ümsüm ýere çekilmegiň ýerine, ol hereket etmegi saýlap aldy. Mekdebi we uniwersiteti gözleri görýän deň-duşlary bilen okap, bilelikde tamamlady.
Gülnaz munuň bilen çäklenmedi. Ol Gyrgyz körler federasiýasyny esaslandyrdy we on ýylyň dowamynda 200-den gowrak kör adama özbaşdak ýaşamagy öwretdi. Ol olara okamagy, kompýuter ulanmagy we durmuşa ynam bilen garamagy öwretdi. BBC ony 2020-nji ýylda, bu gazanan üstünlikleri üçin, dünýäniň iň ylham beriji we täsirli 100 zenanynyň biri diýip atlandyrdy.
Onuň şahsy hyjuwy alawlap ýanýardy. Gülnaz 2024-nji ýylda, ýyllap eden türgenleşiklerinden soň, Parižde geçirilen Paralimpiýa oýunlarynda Gyrgyzystana wekilçilik etdi. Ol Seýn boýunda 1500 metr aralyga ylgap, 13-nji ýeri eýeledi, kör türgenleriň arasynda täze milli rekord goýdy. Şeýle-de, ol Aziýa Para oýunlarynda ýeňil atletika boýunça bürünç medal, Aziýa çempionatynda paratriatlon ýaryşynda iki kümüş medal gazandy.
41 ýaşly Gülnaz Juzbaýewa diňe bir sportçy hökmünde däl, eýsem terbiýeçi, ene we jemgyýet gurujysy hökmünde, iň esasysy bolsa, çäklendirmeleri, bökdençlikleri ýeňip geçmegi saýlap alan aýal hökmünde çykyş edýär. Ol körlüge köplenç hemme zadyň soňy hökmünde seredýän dünýäde munuň başlangyç hem bolup biljekdigini subut etdi.
Täjigistan: Millet we dereje ugrunda göreşen ýadawsyz pälwan
Somon Mahmadbekow rahatlyk ýa-da ynam içinde dogulmady, eýsem hereketde, göreş içinde we günlerde bir gün ony Täjigistanyň buýsanç nyşanyna öwürjek ýuwaş aýgytlylykda doguldy.
Ata-baba ýurdundan uzakda, Russiýanyň Irkutsk şäherinde doglan Somonyň 81 kilograma çenli agram derejesinde dünýäde iň ýokary derejeli dzýudoçy bolmak ugrunda geçen ýoly ony uzak aralyk, pidakärlik we üýtgewsiz dahyllylyk duýgusy bilen taplady.
Ol türgenleşige bary-ýogy alty ýaşynda başlap, eýýäm öz iki ýaşyny ýaşan ýetginjekler bilen bäsleşýärdi. Ene-atasyndan uzakda, daýysyndan tälim alan pälwan öz ussatlygyny bir gyrada, göze-başa ilmän ýokarlandyrdy. Derejesi rus deň-duşlarynyňkydan kem bolmasa-da, ene-atasynyň rus raýatlygy bolmansoň, Somona indi halkara ýaryşlaryna Russiýanyň haýryna gatnaşmaga rugsat berlipdi. Şeýlelikde, ol aýgytly bir karara geldi: Täjigistana dolandy we pasport alyp, buýsanç bilen özümiňki diýýän baýdagynyň astynda bäsleşip başlady.
Ýol ýeňil, tekiz boldy diýip bolmaz. Hatda Täjigistanda hem oňa özüni ykrar etdirmek aňsat düşmedi. Milli ýygyndy toparyna girmek wagt alyp, haýal boldy, nämälimlik kän boldy, ýöne medallar ikirjiňlenmelerden has gaty gürledi. Haçanda Somon iri dünýä ýaryşlarynda ýeňiş münberine çykyp, ýurda at-abraý getirip başlanda, hiç kim onuň zehinini inkär edip bilmedi.
Somon Mahmadbekow 2024-nji ýylda Parižde geçirilen Olimpiýa oýunlarynda bürünç medal gazandy we yz ýany dzýudo boýunça geçirilen dünýä çempionatynda ýene bir bürünç medal gazandy.
Ol 2023-nji ýylda Aziýa oýunlarynyň çempiony diýlip yglan edildi we, beýleki baýraklar bilen bir hatarda, ýaşlar arasynda dünýä çempiony diýen ada eýe boldy. Olimpiýa ýeňşi diňe bir öz karýerasy üçin däl, eýsem onuň her bir bäsleşigine buýsanç bilen seredýän Täjigistan üçinem möhüm sepgit boldy.
26 ýaşly Mahmadbekowyň kyssasy tutanýerliligiň subutnamasy bolup, beýikligiň miras alynmaýandygyny, eýsem göreş düşeginde, ümsümlikde we yzygiderli söweş arkaly gazanylandygyny subut edýär.
Türkmenistan: Içerki asudalygyň we garşylygyň söweşijisi
Myrat Gurbanow, Aýkidodaky 6-njy Dan gara guşak eýesi, diňe bir söweş sungatynyň ussady bolman, eýsem parahatçylykly boýun egmezligiň hem tanymal nyşany bolup durýar. Adalatsyzlyga garşy gürrüň edendigi, sesini çykarandygy üçin, ol 2005-nji ýylda Türkmenistandan gaçmaga mejbur bolup, diňe bir işini we öýüni däl, eýsem öz guran durmuşyny hem taşlap gaýtdy. Emma muňa garamazdan, onuň özi bilen göterip çykan zady - Aýkido tertip-düzgüni, pelsepesi we kuwwaty has güýçli zat boldy.
Fransiýada ilkinji ýyllarda görlen kynçylyk az bolmady. Gazet satmakdan başlap, gurluşyk meýdançalarynda işlemek bilen, Gurbanow daşary ýurtda öz maşgalasyny eklemek üçin elinden gelenini etdi. Ýöne, özüniň deňagramlylyk, gözegçilik we sazlaşyk ýörelgeleri bilen, oňa nämälimlik ýyllarynda ünsüni bir ýere jemlemäge hem-de aýak üstünde berk durmaga kömek eden Aýkido boldy. Ahyr netijede, söweş sungaty tälimlerinden gözbaş alýan gymmatlyklara esaslanyp, ol özüniň üstünlikli hususy howpsuzlyk kompaniýasyny döretdi.
Häzir 59 ýaşly Gurbanow Aýkidonyň diňe bir öz ýol-ýodasyny arçaman, eýsem janyny hem halas edendigini aýdýar. Fiziki türgenleşigi we çuňňur meditasiýany utgaşdyrmak arkaly janyna howp salan keselden gutulanyndan soň, onuň söweş sungaty bilen guran gatnaşygy has-da çuňlaşdy. Bu diňe bir tejribe bolman, eýsem onuň durmuşynyň ähli ugurlaryna aralaşan çydamlylyk pelsepesine öwrüldi.
Myrat Gurbanow häzir daşary ýurtlardaky türkmen oppozisiýasynyň güýçli şahsyýetleriniň biri hökmünde tanalýar. Ol Aýkidonyň syýasy durmuşynda-da möhüm rol oýnaýandygyny, onuň özüne dünýäniň iň awtoritar režimleriniň birine, Türkmenistanyň hökümetine garşy alyp barýan işjeňligini dowam etdirmek üçin gerek bolan akyl güýjüni we aýdyňlyk berendigini aýdýar. Onuň söweşi zorluk söweşi däl, ruh bilen baglanyşykly - mertebä, maksada we parahatçylyga daýanýan tertip-düzgünli garşylyk.
Özbegistan: Merkezi Aziýany futbolyň global kartasyna girizen oýunçy
Oňa “Otly” diýýärler - diňe bir partlaýjy tizligi, bir gezek sagatda 37 km tizlikde hereket edenligi üçin däl, eýsem meýdança getirýän dyngysyz çalasynlygy üçin. Abdukodir Husanow bary-ýogy 20 ýaşynda Premýer-liga giganty – “Mançester Siti” bilen şertnama bagşalan ilkinji Merkezi Aziýa futbolçysy hökmünde taryha girdi. Onuň 2025-nji ýyldaky 41 million dollarlyk transferi diňe bir sözbaşy däldi, bu Özbegistan we tutuş sebit üçin öwrülişik pursady boldy.
Emma Husanowyň beýiklige barýan ýoly asla aňsat bolmady. Öz watanyndaky ýokary derejeli klublar, şol sanda Bunyodkor tarapyndan ret edilip, ýaşlykdan ýüreginde beslän arzuwlaryna ýetmek niýetini daşary ýurtlarda synamak üçin, ol Özbegistany terk etdi. Ilki Belarusa, soň Fransiýa gelip, bu ýerde Fransiýanyň RC Lensinde ýokary derejelere galdy, UEFA Çempionlar ligasynda oýnady. Bularyň ählisi “Mançester Sitä” geçmezinden öň gazanylan sepgitler boldy. Ol öz öňünde keseren her bir kynçylyga döz geldi, uýgunlaşdy, kämilleşdi we öňe süýşmegini dowam etdirdi.
Şu günki günde Husanow Özbegistanyň milli ýygyndysyndaky parlak ýyldyz we ýurduň täze futbol kimliginiň esasy nyşany bolup durýar. Ol, AFK Aziýa kubogy we Olimpiýa oýunlary ýaly, uly ýaryşlarda aýgytlaýjy rol oýnady. Onuň ýolbaşçylygy 2025-nji ýylda Özbegistana bir zamanlar mümkindir öýdülmedik bir zady - FIFA dünýä çempionatyna ilkinji gezek gatnaşmak, taryhda bu derejä çykan ilkinji Merkezi Aziýa döwleti bolmak bagtyna buýsanmaga kömek etdi.
Futbol meýdançasyndan daşarda, Husanowyň gazanan üstünligi özbek oýunçylarynyň täze nesliniň gözünde hyjuw alawyny ýakdy. Onuň döşünden itilen, äsgerilmedik ýetginjek döwründen premýer-liganyň goragçy derejesine çenli geçen ýoly indi çäklendiriji çyzyklardan daşarda, has erkin arzuw etmäge het edip bilýänler üçin görelde, nusga bolup hyzmat edýär. Ol zehiniň, üznüksiz iş we özüňe bolan ynam bilen birleşen ýagdaýynda, islendik päsgelçilikden geçip biljekdigini görkezýär.
P.S. Bu bäsleşik başlananda, Azatlyk Radiosynyň Merkezi Aziýa gulluklary başda ýeňijileri hormatlamak we olaryň ajaýyp üstünliklerini bellemek üçin sebit paýtagtlarynyň birinde göni ýaýlymda baýrak gowşurylyş dabarasyny guramagy hem-de geçirmegi meýilleşdirýärdi. Emma muňa garamazdan, Azatlyk Radiosynyň häzirki maliýe çäklendirmeleri sebäpli, Ýylyň Merkezi Aziýa sport şahsyýetlerini sylaglamaga bagyşlanan jemleýji çäresi geçirilmez.